สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงครองราชย์ พ.ศ. 2367 ในสมัยนี้ปรากฏคำกลอนที่กล่าวถึงการชกมวยผู้หญิงในนิทานคำกลอนเรื่องพระอภัยมณีของสุนทรภู่ดังนี้
แล้วพระองค์ทรงสั่งให้ตั้งแต่ง ศพตำแหน่งน้องพระมเหสี
มีโขนหนังตั้งสมโภชโปรดเต็มที แล้วให้มีมวยหญิงทั้งทิ้งทาน
“พระอภัยมณี”
ในสมัยนี้ปรากฏหลักฐานสำคัญที่เป็นเรื่องของมวยไทยโดยตรง ได้แก่ “ตำรามวยไทยโบราณที่เขียนขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3 เป็นภาพเขียนท่ามวยลงในสมุดข่อย มีภาษาไทยเขียนบอกว่าแม่ไม้ ลูกไม้ และไม้แก้ มีจำนวนภาพทั้งหมด46 ภาพ” ประกอบด้วยภาพการตั้งท่าชกมวย 2 ภาพ ภาพชุดแม่ไม้มวยไทย 23 ภาพมี 12 ท่า ภาพชุดลูกไม้มวยไทย 21 ภาพ มี 12 ท่า ตำรามวยไทยโบราณฉบับนี้พระปลัดเต็ง วัดชนะสงครามได้นำมามอบให้หอสมุดแห่งชาติ เมื่อวันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2474 ปัจจุบันทางหอสมุดแห่งชาติได้เก็บรวบรวมตำรามวยไทยโบราณเล่มนี้ไว้ที่หมวดตำราภาพเลขที่ 11/ก มัดที่ 3 ตู้ที่ 117
จากหลักฐานภาพเขียนท่ามวยไทยโบราณ ทำให้ทราบว่า ครูมวยที่เขียนภาพเรียกท่ามวยนั้นว่าไม้ และลูกไม้น่าจะหมายถึงแม่ไม้ลูกไม้ซึ่งมีอยู่อย่างละ 12 ท่า อันเป็นส่วนสำคัญให้เห็นพัฒนาการของมวยไทย ซึ่งต่อมามีครูมวยที่มีความสามารถค้นคิดท่ามวยแยกย่อยออกไปอีก และเรียกชื่อต่างกันไปเพื่อประโยชน์ในการจดจำและแยกประเภทท่ามวยนั้นๆเช่น กลมวย เชิงมวย ไม้เกร็ด เป็นต้น
อ้างอิงจาก : กรมพลศึกษา กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา
ศึกษาเพิ่มเติม : ประวัติมวยไทย